Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng tháng tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX – Ngữ văn 12

–   Hình tượng chính được thể hiện là người chiến sĩ trên mặt trận vũ trang, những lực lượng khác của dân quân, du kích, thanh niên xung phong, dân công hoả tuyến, giao liên….; cuộc sống mới, con người mới, mối quan hệ giữa những người lao động.

Nhân vật thường đại diện cho tinh hoa và khí phách, phẩm chất và ý chí của toàn dân tộc, có tính cách và tình cảm phi thường: “Còn một giọt máu tươi còn đập mãi” (Người con gái Việt Nam – Tố Hữu).

+ Một số tác phẩm mang đậm không khí núi rừng “Suốt đêm nghe cả rừng Xô man ào ào rung động. Và lửa cháy khắp rừng” (Rừng xà nu – Nguyễn Trung Thành).

–  Khuynh hướng lãng mạn:

+ Là khuynh hướng tràn đầy mơ ước, hướng tới tương lai thể hiện qua những câu thơ như: “Trán cháy rực nghĩ trời đất mới – Lòng ta bát ngát bình minh” (Nguyễn Đình Thi) hoặc “Từ trong đổ nát hôm nay – Ngày mai đã đến từng giây từng giờ” (Tố Hữu); hay hình tượng nhân vật như: Chị Sứ (Hòn đất – Anh Đức); Nguyệt (Mảnh trăng cuối rừng – Nguyễn Minh Châu).

+ Khẳng định lí tưởng của cuộc sống mới, vẻ đẹp của con người mới, ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng.

4. Căn cứ vào hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá, hãy giải thích vì sao văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỉ XX phải đổi mới?

Trả lời:

–   Đất nước hết chiến tranh. Các vấn đề hậu chiến nảy sinh: nạn nhân chiến tranh, hoàn cảnh kinh tế chưa phục hồi.

–  Đất nước chuyển sang nền kinh tế thị trường: xã hội thay đổi quan điểm; góc nhìn đối với con người và nghệ thuật (cái nhìn của nhà văn không đơn giản, một chiều như trước mà đa diện hơn, linh hoạt, góc cạnh hơn…).

–  Tiếp xúc rộng rãi với văn hoá thế giới.

–  Nhu cầu của bạn đọc phóng phú và đa dạng hơn trước.

–  Đảng Cộng sản Việt Nam có nhiều đổi mới trong quan điểm chỉ đạo văn học nghệ thuật.

Đất nước bước vào công cuộc đổi mới thúc đẩy nền văn hoá cũng phải đổi mới phù hợp với nguyện vọng của nhà văn và người đọc cũng như quy luật phát triển khách quan của nền văn học.

5. Nêu quá trình phát triển và thành tựu chủ yếu của văn học Việt Nam từ 1975 đến cuối thế kỉ XX.

Trả lời:

–  Từ năm 1975 đến năm 1985 là chặng đường chuyển tiếp, trăn trở, tìm kiếm con đường đổi mới. Từ năm 1986 trở đi là chặng đường văn học có nhiều đổi mới mạnh mẽ, sâu sắc và khá toàn diện. Biểu hiện:

+ Đề tài văn học chuyển sang hướng nội: Bộc lộ tiếng lòng và những trắc ẩn

+ Nở rộ trường ca với mục đích tổng kết, khái quát về chiến tranh.

+ Chất nhân bản, nhân văn được đề cao hơn, đi sâu vào những nỗi đau và bất hạnh của từng thân phận con người sau chiến tranh.

–  Các tác giả tiêu biểu cho khuynh hướng đổi mới: Thanh Thảo, Hữu Thỉnh, Nguyễn Đức Mậu, Trầu Mạnh Hảo, Xuân Quỳnh, Nguyễn Duy, Hoàng Nhuận Minh.

+ Một số tác phẩm văn xuôi tiêu biểu viết theo tinh thần đổi mới:

Đất trắng (Nguyện Trọng Oánh), Hai người trở lại trung đoàn (Thái Bá Lợi) Đứng trước biển, Cù lao chàm (Nguyễn Mạnh Tuấn), Cha và con … Gặp gỡ cuối năm (Nguyễn Khải), Mùa lá rụng trong vườn (Ma Văn Kháng), Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành, Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), Tướng về hưu (Nguyễn Hữu Thiệp), Bến trông chồng (Dương Hướng) Nỗi buồn chiến tranh (Bảo Ninh), Cát bụi chân ai (Hồi kí của Tô Hoài), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường).

LUYỆN TẬP

Trong bài Nhận đường, Nguyễn Đình Thi viết: “Văn nghệ phụng sự kháng chiến, nhưng chính kháng chiến đem đến cho văn nghệ một sức sống mới. Sắt lửa mặt trận đang đúc lên nền văn nghệ của chúng ta”. Hãy trình bày suy nghĩ của anh (chị) về ý kiến trên.

Trả lời:

Bình luận ý kiến của Nguyễn Đình Thi, cần xem xét từ mối quan hệ giữa văn nghệ và kháng chiến (hiện thực cuộc sống) để thấy rõ bản chất và đặc trưng của nền văn nghệ mới của chúng ta từ Cách mạng tháng Tám 1945 – 1975. Có thể trình bày những ý sau:

a. “Văn nghệ phụng sự kháng chiến”: Đây là quan điểm văn nghệ của Đảng ta, các văn nghệ sĩ tự nguyện đem ngòi bút của mình phục vụ sự nghiệp kháng chiến của toàn dân tộc.

b. “Nhưng chính kháng chiến đem đến cho văn nghệ một sức sống mới”: Ý nói đến mối quan hệ giữa hiện thực cuộc kháng chiến đối với văn nghệ. Hiện thực luôn là nguồn sữa mẹ bất tận nuôi sống văn học nghệ thuật, đem đến cho văn nghệ những chất liệu sống phong phú, những cảm hứng nồng nàn để tạo ra tác phẩm. Chính cuộc kháng chiến đã đem đến cho văn nghệ một sức sống mới trẻ trung, khoẻ khoắn để văn nghệ có thể phụng sự kháng chiến tốt hơn. Nội dung này đã được hình tượng hoá và nhấn mạnh bằng vế sau: “Sắt lửa mặt trận đang đúc lên nên văn nghệ mới của chúng ta”.

So sánh với văn học trước cách mạng ta thấy, văn học kháng chiến đã có một “sức sống mới”, vì được hun đúc từ hiện thực kháng chiến. Văn học giai đoạn này không bất lực trước cách mạng như dòng văn học hiện thực phê phán trước cách mạng, cũng không thoát li, xa lạ với đời sống nhân dân như thơ ca và tiểu thuyết lãng mạn trước cách mạng. Chính kháng chiến đã tạo ra nền văn học mới của cách mạng.

c. Qua so sánh, có thể thấy được bản chất và đặc trưng của nền văn nghệ mới: nền văn nghệ của nhân dân, gắn bó mật thiết với vận mệnh của đất nước, từ cuộc cách mạng của nhân dân và đất nước mà lớn lên, để rồi phục vụ cuộc sống đó của nhân dân, của đất nước. Có thể nói văn hoá nghệ thuật cũng là một mặt trận và nhà văn là chiến sĩ trên mặt trận ấy (Hồ Chí Minh).

d. Hai ý của câu nói trên có vẻ như mâu thuẫn nhưng lại thống nhất khiến luận điểm càng thêm sâu sắc.

Soạn bài Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX

1. Phân tích những thành tựu nổi bật của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1975.

Trả lời:

Những thành tựu nổi bật của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1975.

– Nói qua về hoàn cảnh đặc biệt của xã hội từ năm 1945 đến năm 1975 (cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc kéo dài suốt ba mươi năm, công cuộc xây dựng cuộc sống mới, con người mới ở miền Bắc,… đã tác động mạnh mẽ, sâu sắc tới đời sống vật chất, tinh thần của dân tộc ; điều kiện giao lưu văn hoá với nước ngoài bị hạn chế). Trong hoàn cảnh đó, văn học vẫn phát triển và đạt được những thành tựu to lớn.

– Về thành tựu nổi bật, nhấn mạnh mấy điểm chính sau đây :

+ Đã hoàn thành sứ mệnh cao cả của một nền văn học trong thời đại mới. Đó là nền văn học cách mạng chủ yếu hướng về đại chúng nhân dân, một nền văn học vì Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, thực hiện xuất sắc nhiệm vụ cổ vũ chiến đấu, giải phóng dân tộc và thống nhất đất nước.

+ Xây dựng được một đội ngũ nhà văn đông đảo thuộc nhiều thế hệ, đã được rèn luyện và thử thách trong cuộc sống chiến đấu vĩ đại của dân tộc.

+ Đã tiếp nối và phát huy những truyền thống tư tưởng lớn của văn học dân tộc: chủ nghĩa nhân đạo, đặc biệt là chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa anh hùng.

+ Phát triển mạnh mẽ và đồng bộ các thể loại văn học. Văn học giai đoạn này đạt được nhiều thành tựu về nghệ thuật ở nhiều thể loại, đặc sắc hơn cả là thơ trữ tình và truyện ngắn.

2. Phân tích từng đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1975.

Trả lời:

Về đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến- năm 1975, có 3 đặc điểm cơ bản:

– Đặc điểm thứ nhất nói về khuynh hướng vận động chủ yếu của văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975 : Nền văn học chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hoá, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước. Nền văn học mới được khai sinh, gắn bó với vận mệnh của nhà nước nhân dân còn non trẻ, lại trải qua ba mươi năm chiến tranh ác liệt, nên sớm được kiến tạo theo mô hình “Văn hoá nghệ thuật cũng là một mặt trận” (Hồ Chí Minh) cùng với kiểu nhà văn mới : nhà văn – chiến sĩ. Khuynh hướng tư tưởng chủ đạo của nền văn học mới là tư tưởng cách mạng, văn học trước hết phải trở thành một thứ vũ khí phục vụ sự nghiệp cách mạng.

Gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước nên quá trình vận động, phát triển của nền văn học mới ăn nhịp với từng chặng đường lịch sử của dân tộc, theo sát từng nhiệm vụ chính trị của đất nước. Sáng tác văn học tập trung vào hai đề tài : Tổ quốc và Chủ nghĩa xã hội.

– Đặc điểm thứ hai nói về đối tượng phản ánh và phục vụ chủ yếu, đồng thời cũng là nguồn cung cấp lực lượng sáng tác cho văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975 : Nền văn học hướng về đại chúng.

– Đặc điểm thứ ba nói về khuynh hướng thẩm mĩ của văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975 : Nền văn học chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn. Đây là đặc điểm mà anh (chị) cần phải hiểu sâu và nắm chắc để vận dụng khi học những tác giả và tác phẩm văn học giai đoạn này. Cụ thể, cần nắm vững những khái niệm : khuynh hướng sử thi, cảm hứng lãng mạn ; chỉ ra được những biểu hiện cụ thể của khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn trong văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975. Khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn đã đáp ứng được yêu cầu phản ánh hiện thực đời sống trong quá trình vận động và phát triển của cách mạng.

3. Bài tập trang 19, SGK.( Trong bài Nhận đường, Nguyễn Đình Thi viết: “Văn nghệ phụng sự kháng chiến, nhưng chính kháng chiến đem đến cho văn nghệ một sức sống mới. Sắt lửa mặt trận đang đúc nên văn nghệ mới của chúng ta”.)

Hãy bày tỏ suy nghĩ của anh/ chị về ý kiến trên

Trả lời:

Khi bình luận ý kiến của Nguyễn Đình Thi về nền văn nghệ mới, cần phải hiểu những ý chính sau :

– Một mặt là “Văn nghệ phụng sự kháng chiến” (ở đây là cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp). Điều này nói lên mục đích, lí tưởng nghệ thuật của nền văn nghệ mới từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945.

– Mặt khác là “nhưng chính kháng chiến đem đến cho văn nghệ một sức sống mới”. Đây chính là sự khẳng định tác động to lớn, sâu sắc của kháng chiến đối với văn nghệ. Chính hiện thực đời sống cách mạng và kháng chiến đã đem đến cho văn nghệ (trong đó có văn học) một nguồn cảm hứng mới, một sức sống mới. Chính cuộc kháng chiến đã cung cấp cho văn nghệ những đề tài mới, những nhân vật mới, công chúng mới.

Nguyễn Đình Thi khẳng định với niềm tin mãnh liệt mối quan hệ máu thịt giữa văn nghệ với thời đại, với hiện thực đời sống của dân tộc.